Leyla Bedirhan’dan haber var!

Rohat Alakom

Leyla Bedirhan / (Umutlu, 1-2 -1939)

Geçen yıl temmuz ayı sonlarında asıl memleketim Kars’a giderken Gazete Duvar’dan Ferhat Yaşar beni aradı ve Leyla Bedirhan’ı sordu. (bir) Mezarını bulma konusunda fikrimi almak istedi ve bunun büyük etkisi oldu. O sırada müsait değildim ve haber hakkında detaylı bilgiye sahip değildim. Bu nedenle İsveç’e döndüğümde görüşlerimi bir makalede anlatacağıma söz verdim. Geç de olsa bu yazıyla artık sözümü yerine getiriyorum.

BEDİRHANİ KADINLAR

Bedirhanilerin renkli bir tarihi vardır. (2) Leyla Bedirhan (1903-1986) da bunlardan biridir. Özellikle 20. yüzyılın başlarında Bedirhanlı hanımların İstanbul’daki Kürt örgütlerinde yer alması konusu dikkatimi çekti. Bunlardan bazılarının 1919 yılında kurulan Kürt Hanımlar Teali Cemiyeti’nin kurucuları arasında yer alması tesadüf olamaz.

Mahmure Bedirhan (3)ve Leyla Bedirhan (4) Konuyla ilgili yazdığım bazı çalışmalar Türkiye’deki iki tarih dergisinde daha yayımlandı. 2000 yılında piyasaya sürüldü Binyıl Boyunca İsveç-Kürt İlişkileri Avrupa’nın birçok ülkesine gidip çağdaş danslar sergileyen Leyla Badirhan isimli araştırmamdan önce ve sonra İsveç’e gelebilir düşüncesiyle araştırmalarımı sürdürdüm ancak izine rastlamadım. Bu konuyla ilgili küçük bir haber beni çok sevindirdi. Burada Leyla Bedirhan’ın Şubat 1925’te başkent Stockholm’de halkın karşısına çıktığı yazıyor. Şimdi bu yıla (1925) ve aya (Şubat) takıldım. Yıllar sonra 2015 yılında keşfettiğim bu konuyla ilgili bir makale daha sonra bir dergide yayımlandı. (5)Leyla Bedirhan’ın 1925 yılında İsveç’e gelişi, iki Leyla ve iki Emine’nin hikâyelerini içeren kitapta yayımlanan Kürtçe yazımın da konusuydu. (6) Leyla Bedirhan alanında yoğun bir şekilde çalışan Leyla Safiya, araştırmalarımdan haberdar olduktan sonra makalemin alıntısını Leyla Bedirhan adlı uzmanlık kitabının ikinci baskısının bibliyografyasına ekledi. Leyla Safiye, kitabının sonunda Leyla Bedirhan hakkında yirmiye yakın haberin yayınlandığı İsveç gazetelerinin künyelerine de alfabetik olarak yer verdi.

Leyla Bedirhan İllüstrasyonu

LEYLA BEDİRHAN’IN EVİ

Geçen yıl mayıs ayında Fransa’da yaşayan yazar Behice Feride Demir benimle röportaj yaptı. Röportajın son paragrafında Avrupa’da yaşayan Kürtlerin göç tarihinin ve göç öncesi farklı halklarla ilişkilerinin önemine değinmiştim:

“Avrupalı ​​Kürtlerin tarihi henüz yazılmadı. Konu, Avrupa’da yaşayan bir milyondan fazla Kürt’ün gündemine girmedi. Kısacası Avrupa’nın her ülkesindeki Kürtlerin de bu yeni gelen ülkelerdeki kendi tarihlerini ve bu ülkelerin yeni yerleşen ülkelerdeki Kürtlerle farklı tarihi ilişkilerini yazmaları gerekiyor.” (7)

Röportaj öncesi ve sonrasında telefonda birçok farklı konuyu konuştuk. Bunlardan biri, daha önce Avrupa’ya gelen bazı Kürtlerin hayat hikâyelerinin araştırılıp kayıt altına alınması meselesiydi. Bunlardan biri de Leyla Bedirhan’dı. Aradan bir süre geçtikten sonra bir gün tekrar telefonda konuştuğumuzda, yıllarca Fransa’da yaşayan Leyla Bedirhan’ın izini sürmenin, evini, mezarını, değerli dans kıyafetlerini ve diğerlerini bulmanın önemi konusunda görüş alışverişinde bulunduk. Geride bıraktığı müze eşyaları. Birkaç hafta sonra bu konuya oldukça sıcak bakan Behice, Leyla Bedirhan’ın son yıllarını geçirdiği Paris’e gönderildi. –Ona Boulogne-Billancourt bölgesindeki ikametgahının adresini gönderdim: 2 Rue du Pavillon . Birkaç gün sonra Behice hazırlanıp Leyla’nın yaşadığı şehre gitti. Sabırsızlıkla cevabını ve evin fotoğrafını bekledim. Birkaç saat sonra Behice, Leyla Bedirhan’ın evinin fotoğrafını gönderdi, aynı gün yani 18 Haziran 2023’te attığım tweet’te de Behice ile Leyla’nın evini birlikte gösteren bir fotoğrafı yayınlamıştım. Behice’nin bu gezi sırasındaki izlenimlerini en kısa zamanda bir yazıyla yayınlayacağını da burada belirtmiştim. (8)İki gün sonra, 20 Haziran 2023’te Behice, “Leyla’nın Sokağı” adında güzel bir yazı yayınladı. (9)Yazının sonunda: “ O, ülkesi dağıldıktan sonra da yüreğinde ve mesleğinde ülkesini ayakta tutmuş bir insandır.Böylece okuyucu Leyla Bedirhan’ın yaşadığı yer ve son yıllarında kaldığı ev hakkında kısa bir bilgiye sahip oldu.

Yazar Behice Feride Demir Leyla Bedirhan’ın evinin önünde

LEYLA BEDİRHAN’IN MEZARINA GİDEN YOL

Bir ay sonra mezarının bulunduğu haberi yayıldı ve 2023 yazının haziran ve temmuz aylarında birbiri ardına müjdeli haberler geldi. Böylece Leyla Bedirhan, 120. kuruluş yıldönümünde sevenlerine yeniden sesini güçlü bir şekilde duyurmuştu. doğum. Sayın Ahmet Kardam ve Osman Aydın’ın 28-7-2023 tarihinde yaptığı ortak açıklamada, Leyla Bedirhan’ın mezarının bulunduğu sosyal medya aracılığıyla kamuoyuna duyuruldu. Ondan fazla kişinin çabaları sayesinde Leyla Bedirhan’ın mezarını bulduklarını açıklayan ekipler, bu kişilerin isimlerini tek tek vererek, ayrı ayrı teşekkür etti: “ Bu araştırmada fiilen çalışanlar, düşüncelerini bize aktaranlar, Leyla Bedirxan hakkında bilgi verenler veya herhangi bir şekilde katkıda bulunanlar; Pascal Boran, Mücahit Özden Hun, Behice Feride Demir, Leyla Safiye, Leyla Ataç, Rohat Alakom, Saadet Irmak, Fatma Toksoy, Cihan Çarşambacir ve Melis Kaya’ya teşekkür ederiz. ”. Habere Leyla’nın mezarının fotoğrafı da eklendi. Bu teşekkür mektubunda mezar başında görülen kişinin Pascal Boran olduğu belirtildi. Asıl adı Süleyman Boran olan bu kişi ne yazık ki geçen yıl kasım ayında vefat etti.

Bedirhanilerden yukarıda ismini zikrettiğimiz araştırmacı Ahmet Kardam, bu ailenin tarihine dair iki kıymetli eseri kitap halinde yayınlamıştır. Ahmet Kardam, kuzeni Leyla Bedirhan’ın mezarını bulmak için arkadaşı Osman Aydın ile birlikte çalışma başlattıklarını belirtiyor. Ahmet Kardam şimdi Leyla’nın babası Abdürrezzak Bedirhan hakkında bir çalışma yürütüyor. Leyla Bedirhan’ın mezarı tam olarak bulunmadan önce bu konuda neler yapılabileceği konusunda telefonda bana danışan Kardam’a kısaca fikrimi ilettim. Yukarıda açıklamalarda bulunan Osman Aydın, Kürt tarihiyle ilgili çalışmalarıyla da tanınıyor. Yazar ve avukat Osman Aydın Almanya’da yaşıyor.

26 Aralık 1986’da vefat eden Leyla Bedirhan, 19 Temmuz 1974’te vefat eden eşi Henri Jean Touache ile aynı mezarda yatıyor. Bize ulaşan fotoğraflarda mezarla ilgili bilgilerin Yıllar geçmesine rağmen okunmaz hale geldi. Bu nedenle Leyla Bedirhan’ın mezarının yeniden restore edilmesi gerekiyor. Bu alanda çalışan araştırmacı Leyla Safiye ile röportaj yapan yazar Behice Feride Demir, röportajın giriş kısmında kısa açıklamalarda bulunuyor:

“Elbette herkes kendi Leyla’sını arıyordu ama önemi yoktu. Çünkü Leyla her zaman herkesin ilgisini çeken bir hikayedir. Öncelikle Rohat Alakom Bey’in teklifleri, Ahmet Kardam ve Osman Aydın’ın ısrarları, Pascal Boran, Mücahit Özden Hun, Fatma Toksoy, Cihan Çarşambacir, Melis Kaya ve ben Leyla’nın sokağını keşfediyoruz ve sevgili Pervin Chakar’ın Twitter’dan haberi duyurması. Leyla Bedirxan’ın sahneye geri döndüğünü söyleyebilirim. “Ölümünün ardından 37 yıl boyunca bir demet çiçek, bir dua, bir selam bile alamayan Leyla, iki günde bir kez daha 400 bini aşkın insanın gönlüne konuk oldu.” (10)

Leyla Bedirhan’ın mezar taşı

Leyla Bedirhan’ın mezarına giden yolun zorlu bir yol olduğu görüldü. Ölümünün üzerinden bugüne kadar yaklaşık 38 yıl geçti. Leyla Bedirhan sadece mezarına gömülmekle kalmadı, aynı zamanda büyük bir sessizliğe gömüldü. Unutulan ve mezarı bulunamayan Leyla Bedirhan’ın mezarının yolu da bilinmiyor.

PERVİN ÇAKAR’DAN LEYLA BEDİRHAN’A DESTEK

Bu habere en çok sevinenlerden biri de ünlü Kürt opera sanatçısı Pervin Çakar oldu. Haberi duyar duymaz Leyla Bedirhan’ın mezarının bulunduğunu ikinci gün yani 29-7-2023 tarihinde kendi Twitter hesabından duyurdu ve haber büyük heyecan yarattı. Böylece Leyla Safiye ve Leyla’nın babası Abdürrezak Bedirhan üzerinde çalışan Ahmet Kardam, Leyla Bedirhan’ın aile tarihinin ortaya çıkmasına büyük katkı sağlayacak. İkinci gün sanatçı Pervin Çakar’ın Twitter’da yazdığı yazı ve haber yüzbinlerce takipçi tarafından paylaşılarak Leyla Bedirhan fırtınası yarattı:

“ Geçtiğimiz aylarda Kürt Prenses balerin/modern dans sanatçımız Leyla Bedirxan’ın mezarının yoğun çalışmalar sonucunda Saint Cloud Mezarlığı’nda bulunduğunu sizlerle paylaşmıştım. Bu araştırmada fiilen çalışanlar, niyetlerini iletenler, Leyla Bedirxan hakkında bilgi verenler, rastgele katkıda bulunanlar; Pascal Boran, Mücahit Özden Hun, Behice Feride Demir, Leyla Safiye, Leyla Ataç, Rohat Alakom, Osman Aydın, Ahmet Kardam, Fatma Toksoy, Cihan Çarşambacir ve Melis Kaya’ya çok teşekkürler. Miras aldığımız mirasa ve sanatçılarımıza sahip çıkmak en büyük misyonumuzdur. olmalı. Bundan yola çıkarak bu konseri Leyla Bedirxan anısına 17 Mart 2024 tarihinde Paris Salle Cortot Konser Salonu’nda opera aryaları ve Kürtçe halk ezgilerinden oluşan bir resital vererek gerçekleştirmeyi planladım.” (11.)

Pervin Çakar’ın 17 Mart 2024’te Paris’te Leyla Bedirhan anısına düzenleyeceği konserin afişi

Leyla Bedirhan gibi memleketinden uzak bir ülke olan Almanya’da yaşayan Pervin Çakar’ın bu tutumu Kürtler arasında büyük hayranlık uyandırıyor. Çakar daha sonra 5-1-2024 tarihinde bir karar alarak, Leyla Bedirhan’ın daha anlamlı hatırlanması için Fransa’da anısına konser vereceğini duyurdu.

Konser için basılan posterde her iki sanatçının fotoğrafları da yer aldı. Posterin arkasında yer alan ve izleyiciye hükmeden bir duruşla bakan Leyla Bedirhan adeta “Buradayım, hayattayım” diyor ve aynı zamanda sembolik olarak da sahneye çıkan Pervin Çakar’ı savunuyor. kanatları kanatlarının altında olacak şekilde önde: ” Yek yek e dudu komek e” (12) Bu güzel posteri böyle okudum. Paris’teki bu etkinlik Leyla Bedirhan’ın her zaman Kürtlerin gönlünde yaşayacağını gösteriyor.

Leyla Bedirhan’ın mezarı

MEZARINDA İLK ANMA ETKİNLİĞİ

26-12-1986 tarihinde vefat eden Leyla Bedirhan, 37. ölüm yıldönümünde ilk kez mezarı başında anıldı. Leyla Bedirhan’ın mezarının bulunmasının ardından birkaç kişi, mezarına ilk kez çiçek bırakarak saygı duruşunda bulundu. Utopia TV 26 Aralık 2023’te Fransa’da yayınlanıyor Kürt Prensesi Leyla Bedirxan’ın Portresi adlı bir program hazırladı. Bu programa, Leyla Bedirhan’ın hayatını anlatan tek kitapla yetinmeyen ve büyük emeklerle üç kitap yayınlayan Esma Akbalık – Moderatör Leyla Safiye ve yazar Behice Feride Demir katıldı. Programa İstanbul’dan katılan Leyla Safiye, daha çok Leyla Bedirhan’ın hayatı ve sanat eserlerini anlattı. Behice Feride Demir, Leyla Bedirhan’ın evi ve mezarının bulunması konusunda son dönemde yürütülen çalışmalara da değindi. .(13)Araştırmacı Ahmet Kardam da aynı gün Facebook hesabından yaptığı paylaşımla bu anma etkinliklerine katkıda bulundu:

“… 31 Temmuz 1903’te İstanbul’da doğan Leyla, 26 Aralık 1986’da 83 yaşında Fransa’nın güneybatısındaki Montauban’da vefat etti. Cenazesi kuzeni tarafından Paris’e getirildi. Hastalığı sırasında sığındığı eşi Henri Jean Touache, 1978 yılında kaybettiği eşi Henri Jean Touache’nin Saint-Cloud Mezarlığı’ndaki mezarına defnedildi.

Ancak ne yazık ki Leyla Bedirxan hastalandığı son yıllarında ve vefatından sonra derin bir bilinmezliğin içinde kaybolmuştu. Ölüm yıldönümlerinde anılacak olan mezarının yeri bile bilinmiyor.

…

Bu arkadaşlar arasında Pascal Boran’ın özel bir yeri vardı. Bizden aldığı ipuçlarını değerlendirip, ciddi kalp rahatsızlığına rağmen o yaz sıcağında yola çıkan ve Saint-Cloud Mezarlığı’nda Leyla Bedirxan’ın eşiyle birlikte yattığı mezarı bulan oydu. Maalesef geçen ay, Kasım ayında Pascal Boran’ı kaybettik. Leyla Bedirxan’la birlikte Pascal kardeşimizi de saygıyla anıyorum…”

İsveç gazetesinde Leyla Bedirhan

ANAHTAR KELİMELER

Leya Bedirhan örneğinde olduğu gibi olası tüm soyadlarının farklı dillerdeki yazılışları, evlilik sonucu aldığı soyadı, ölüm ilanlarının yer aldığı yerel basının değeri gibi konularda yapılan tüm aramalarda daha doğru ve kesin sonuçlara ulaşabiliyoruz. eşinin kimlik bilgileri yayımlandı. Yalnızca bazı ipuçlarına ve diğer anahtar kelimelere güvenerek ilerleme kaydedilebilir. Sadece Kürtçe “Leyla Bedirxan” veya Türkçe “Leyla Bedirhan” kelimeleri ile arama yaptığımızda istediğimiz bilgi ve sonuçlara ulaşamamamız doğaldır.

Daha önce bir yıldız ve bir sanat eseri olarak nitelendirilen Leyla Bedirhan, 1950’li yıllarda dans etmeyi bıraktı, eskisi gibi tanınan bir insan olmaktan çıktı, sade bir hayat yaşadı ve sonunda yaşlanıp unutuldu. Leyla Bedirhan hakkında kapsamlı bir biyografi yazan Leyla Safiye, bu eserinin ikinci baskısında ünlü sanatçının karşılaştığı zorluklara şöyle değiniyor: “ 1970’ler Leila Bederkhan için zor yıllardı. Kocası Henri Jean Touache’yi 19 Temmuz 1974’te kaybettiğinde, daha önceki ilişkileri sayılmazsa 35 yıldır evliydiler.”. (14) Buradan yola çıkarak çiftin 1930’lu yıllarda evlendiği anlaşılıyor. 1976 yılında vefat eden Kamuran Bedirhan’ın eşi Nathalie ve 1978 yılında vefat eden Kamuran Bedirhan’ın eşi Leyla Bedirhan ‘ Bu beni çok üzmüş olmalı. Kamuran Bedirhan’ın ölüm ilanında Leyla Bedirhan’ın adının yanı sıra yaşayan diğer Bedirhanilerin adlarını da görüyoruz. Leyla Bedirhan da sekiz yıl sonra vefat etti.

KÜRTLER MEZARLARINI ARIYOR

Özellikle Êzîdî Kürtler arasında yaygın olan “İki ölümüzü bir yere gömemedik” (Me du miriyên xwe di cîhekîçalı nekirin) sözleri, bir bakıma yaşanan bir dizi kaza ve felaketin neden olduğu zorunlu göçleri ifade ediyor. tarihte onların başına geldi. Bu nedenle Kürtler, en yakınlarını, sevdiklerini mezarlarda bırakarak, hep vatan değiştirip başka topraklara göç etmek zorunda kalmışlardır. Dillerine yansıyan “Dero dero bûn” (kovulma) deyimi bir bakıma Kürtlerin kaderi haline geldi. Hasret ve hüzün dolu bu yolculuğa çıkanlar için mezarlar ya da mezar taşları her zaman değerli olmuştur. Sık sık mezar ziyareti, bir bakıma ölüyle yeni bir hayat yaşamaya işarettir. Ağıt tutmayı bilen bir halk olarak bilinen Kürtler, her fırsatta ölüleriyle bir araya geliyor. Ölüler hakkında ferman okuyan ve onları adeta dirilten Kürtler, mezarlarda yatanlarla manevi ortak yaşamın önünü açıyor. Ölümsüzlük otu gibi kendilerine şifa getireceğine inanırlar. Bu bağlamda Kürtler törensel bir şekilde mezarları ziyaret ediyor.

Pir Said, Seyit İstek, Saidi Kürdi ve yüzlerce Kürt cumhurbaşkanının mezarlarının yeri bugün siyasi nedenlerden dolayı kamuoyundan gizleniyor. Kürtler adeta vahim bir savaş vererek bu konuyu gündemde tutmaya devam ediyor. Ararat İsyanı’nın efsane liderlerinden Biroyê Heskî Têlî ve Ferzende gibi İran topraklarında ölen başkanların mezarlarının nerede olduğu henüz bilinmiyor. Kürtler bu kahramanlara ancak yazdıkları ağıtlarla, yazdıkları şiirlerle ulaşabiliyor, onlarla konuşabiliyorlardı. Bu yönüyle mezarlar hayatın toplumsal akışında değerli bir işlev görmektedir. Kürtler bu kahramanları ancak yüreklerine gömerek ve kendi folklorunun bir parçası haline getirerek yaşatıyorlar. Geçtiğimiz yıl Yusuf Kamil Bedirhan (Gürcistan), Şerif Paşa (İtalya) ve Leyla Bedirhan’ın (Fransa) mezarlarının bulunması, onarılması veya türbeye dönüştürülmesiyle ilgili haberler Kürtlerin bu konuya verdiği önemi gösteriyor.

LEYLA EDEBİYATINDA KÜRT İMAJI

Leyla edebiyatındaki Kürt imajı da incelenmeye değerdir. Kesitsel bir yaklaşımla Leyla’nın yabancı gazetelerde aktardığı bölümlerde Kürtlerin nasıl görüldüğünü ve tanımlandığını, gazetelerin manşet ve yorumlarına yansıdığını bilmek ya da bu konudaki tekrar sıklığını bilmek de farklı sonuçlar doğurabilir. Dünya basınında Leyla Bedirhan artık taçsız bir Kürt prensesidir; bir İsveç gazetesi daha da ileri giderek onu “Kürdistan Prensesi” (Prinsessan av Kurdistan) olarak tanımlıyor. Babasının Kürtlerle ilgili devam eden çabaları onu etkiliyor. Özellikle Avrupa basınında yayınlanan binlerce haberde ve gazetelerin babasıyla ilgili sunduğu haber ve görsellerde yer alan Kürt imajı, karşılaştırmalı çalışmalar için bize güçlü bir araç sağlıyor. O yılların gazete haberlerine baktığımızda yaptığı danslardan ve oyunlardan birinin adının Kürtçe olarak verildiğini görüyoruz: Dilan . Böylece ünlü sanatçının Kürtçenin sevecen sözlerinden birini kullandığını görüyoruz. Dîlan kelimesi Kürtçede düğün, bayram anlamına gelmektedir. Özellikle babası Abdurrezak Bedirhan Bey’in Irak’ta öldürülmesi şüphesiz onu derinden yaralamıştır.

ÇÖZÜM

Leyla Bedirhan’ın evinin ve mezarının bulunması, hem Fransa’da hem de diğer Avrupa ülkelerinde yaşayan Kürtlerin bu ülkelerle olan tarihi bağlarının, özellikle de kültürel ilişkilerinin ortaya çıkarılmasının gerekliliğini ve önemini bir kez daha hatırlatıyor. Özellikle geçmişteki güçlü Kürt-Fransız kültürel bağları henüz incelenmemiştir. Fransa’daki Kürt toplumuna bu alanda büyük görevler düşüyor. Leyla Bedirhan’ın hikayesine benzer şekilde 20. yüzyılın başlarında tıp okumak için Fransa’ya giden Kürt Kadın Teali Derneği aktivisti Encum Yamulki’nin Fransa’daki hayatı hakkında elimizde fazla bilgi yok. Tüm çabalara rağmen henüz fotoğrafı bile bulunamadı. Fransız bir akademisyenle evli olan Encum Yamulki, ünlü Kürt cumhurbaşkanı Mustafa Yamulki’nin kızıdır. Leyla Bedirhan’ın son yıllarda mezarı ve yaşadığı evin bulunması, Avrupa’da yaşayan Kürtlerin farklı ülkelerdeki çabalarının bir örneğini gösteriyor. Umarım gelecekte de Avrupa Kürtlerinin kadim tarihine dair yeni ve taze haberler gelmeye devam eder.

NOTLAR:

(bir) Leyla Bedirhan’ı dans ve folklorik kostümlerle sık sık görüyoruz. Yukarıdaki fotoğrafta görüldüğü gibi sanatçı sade kıyafetlerle poz vermiş, fotoğraf 1-2-1939 tarihli bir Finlandiya gazetesinde yayınlanmıştır.

(2)Ahmet Kardam Cizre-Bohtan Bey Bedirhan Direniş ve İsyan Yılları,Dipnot, 2011. Cizre-Bohtan Beyefendisi Bedirhan Sirgün yılları,Dipnot, 2013. Barbara Henning, İmparatorluk ve İmparatorluk Sonrası Bağlamda Osmanlı – Kürt Bedirxani Aile Tarihi Anlatıları, Avesta, 2021. Leyla Safiye, Kürt Dansının Prensesi: Leila Bederkhan,Avesta, 2021.

(3)Rohat Alakom, Halide Edib’in sevgili kardeşi Mahmure Bedirhan (1877-1839), Kürt Tarihi Dergisi , HAYIR. 42/2020.

(4)Rohat Alakom, Leyla Bedirhan Stockholm’de, Sosyal Tarih,nr 259/2015.

(5)Bu konuda 4 numaralı dipnottan yararlanabilirsiniz.

(6)Rohat Alakom , Jinên Kurd di Çavkaniyên Swêdî de, Apec, 2016, s.61-69.

(7)Behice Feride Demir: Alakom’la Diaspora’dan Notlar, Nupel haber sitesi, 20 Mayıs 2023.

(8)Leyla’nın ikametgahına dair kısa açıklamam: @ RAlakom,18 Haziran 2023.

(9)Behice Feride Demir, Leyla’nın Caddesi, Nupel haber sitesi, 24 Haziran 2023.

(10)Behice Feride Demir, Leyla Bedirxan’ın Sahneye Dönüşü, Nupel Haber Sitesi, 8-10-2023.

(11.)Pervin Çakar’ın Twitter hesabına göz atabilirsiniz: @PervinChakar, 29-7-2023.

(12)Kabaca Türkçeye şu şekilde çevrilebilir: Güç birlikten gelir.

(13)Kürt Prensesi Leyla Bedirxan’ın Portresi / Bayan Dünyası, 26-12-2023 (Ütopya TV, Leyla Bedirhan’ı konu alan program).

(14)Leyla Safiye, Kürt Dansının Prensesi: Leila Bederkhan,Avesta, 2021, s.305.